Jaloezie is, net als andere sociale emoties zoals schuldgevoel, verlegenheid en schaamte, een complexe emotie. Mensen worden verschillend jaloers, in verschillende mate, en reageren er op verschillende manieren op.

Onderzoekers hebben jaloezie op verschillende manieren gedefinieerd. Ik houd het graag eenvoudig. Om een lang verhaal kort te maken, jaloezie wordt veroorzaakt door twee situaties:

1. Als iemand heeft wat jij wilt
2. Als iemand probeert af te pakken wat je hebt

Laten we deze twee situaties eens afzonderlijk bekijken voordat we ons gaan verdiepen in de mate van jaloezie.

Als iemand heeft wat jij wilt

We zijn geprogrammeerd om onze sociale status te verhogen door het verwerven van middelen. Het gaat echter niet alleen om status. Het verwerven van middelen is cruciaal voor overleving en voortplanting.

In feite verhoogt het verwerven van grondstoffen onze sociale status omdat het ons waardevol maakt in de ogen van onze samenleving. Een waardevol overlevend en reproducerend lid van onze samenleving.

Als we voor onszelf kunnen zorgen, kunnen we ook voor anderen zorgen. We kunnen onze gemeenschap helpen met liefdadigheid en belastingen als we in onze persoonlijke behoeften hebben voorzien.

Omdat hulpbronnen en de sociale status die ze met zich meebrengen zo belangrijk zijn, hebben we ingebouwde psychologische mechanismen voor sociale vergelijking. Sociale vergelijking laat ons niet alleen de status van de leden in onze sociale groep kennen, maar verschaft ons ook cruciale informatie over met wie we moeten omgaan en tot wie we ons moeten wenden voor hulp.

Sociale vergelijking gaf onze voorouders ook informatie over van wie ze konden stelen. Immers, hulp zoeken en allianties vormen is niet de enige manier om grondstoffen te verwerven.

Waar past jaloezie in dit alles?

Jaloezie is een emotie die ons motiveert om op een ethische (afgunst) of onethische manier middelen te verwerven. Als iemand heeft wat jij wilt, zul je hem waarschijnlijk benaderen, van hem leren en om hulp vragen. Op voorwaarde dat je ethisch bent.

Als je onethisch bent, zul je van hen stelen.

Als iemand heeft wat jij wilt en je kunt het niet verwerven, kan jaloezie je ook motiveren om te vernietigen wat zij hebben. Zo blijven jullie allebei verliezers en op hetzelfde niveau.

Als iemand probeert af te pakken wat je hebt

Als een onethisch, jaloers persoon ziet wat jij hebt, is het normaal dat je op je hoede bent. Het is normaal dat je je onzeker voelt.

Als ze te dicht in de buurt komen van wat jij hebt en je gelooft dat ze het van je kunnen afpakken, zal jaloezie je motiveren om ze weg te duwen en vast te houden aan wat jij hebt.

Omdat hulpbronnen in onze voorouderlijke tijden schaars waren, heeft de evolutie ervoor gezorgd dat we zeer beschermend zijn over wat we hebben. Onze geest is dus voortdurend op zoek naar mogelijke bedreigingen voor wat we hebben. Wanneer het een mogelijke bedreiging detecteert, triggert het jaloezie in je.

Niveaus van jaloezie

Hoe jaloers je je voelt in een bepaalde situatie, hangt af van de mate van bedreiging die je ervaart. Natuurlijk geldt: hoe groter het gevaar, hoe sterker je jaloezie.

Net als andere emoties heeft jaloezie de neiging om zichzelf te versterken en op te bouwen. Een vonkje jaloezie kan na verloop van tijd een laaiend vuur worden.

In dit gedeelte neem ik je mee door de verschillende niveaus van jaloezie en laat ik zien hoe je waarschijnlijk denkt en je gedraagt op elk niveau.

Het is gemakkelijk om verstrikt en verward te raken in deze emotie. Als je enige duidelijkheid hebt over hoe jaloers je bent, kun je de juiste actie ondernemen.

1. Jaloerse gedachten (0-25% Jaloezie)

Niemand kan vrij zijn van jaloerse gedachten om evolutionaire redenen die hierboven zijn besproken. Het heeft dus geen zin om boos op jezelf te zijn omdat je jaloezie voelt. Wat je wel moet leren, is hoe je deze emotie kunt beheersen.

Jaloerse gedachten kunnen worden geactiveerd op het laagste niveau of de laagste intensiteit van jaloezie. Op dit punt is het meestal niet het zien dat anderen hebben wat jij wilt dat de oorzaak is van jaloerse gedachten. Het is het krijgen van een hint dat zij misschien hebben wat jij wilt, wat jaloerse gedachten creëert.

Als je bijvoorbeeld single bent en een vriend vertelt je dat een gemeenschappelijke vriend is begonnen met daten, dan is de mogelijkheid dat ze misschien een gelukkige relatie krijgen, kan jaloerse gedachten bij je opwekken.

Merk op dat je wederzijdse vriend alleen maar aan het daten is en dat een relatie misschien nog heel ver weg is in hun gedachten. Toch is dit kleine stukje informatie genoeg voor je geest om jaloerse gedachten te triggeren.

Stel dat je al twee maanden zonder succes aan het solliciteren bent. Je broer is nog niet eens afgestudeerd en begint ook te solliciteren. Dit kan genoeg zijn om dat vleugje jaloezie in je teweeg te brengen.

Ook al heeft je broer nog geen baan, je geest heeft genoeg informatie om je te waarschuwen door jaloerse gedachten op te wekken. Je geest is als:

"Kijk uit, bro! Je bro is je voor."

2. Jaloerse gevoelens (25-50% Jaloezie)

Als de jaloezieveroorzakende informatie een belangrijkere, reëlere bedreiging vormt dan alleen een hint, krijg je niet alleen jaloerse gedachten, maar ook jaloerse gevoelens bij het pakket.

Jaloezie voelt als een stomp in je maag. Het voelt als de dood. Je geest is als:

"Verdomme! Dit is nog niet klaar, bro."

Als je je partner bijvoorbeeld ziet flirten met een andere persoon, zul je waarschijnlijk die stoot van jaloerse gevoelens ervaren. Je relatie wordt bedreigd en de gevoelens van jaloezie zijn er om je te motiveren om je relatie weer veilig te stellen.

Ook als iemand foto's van zijn fantastische reis deelt op Instagram, vergelijk je hun leuke leven met jouw saaie leven en word je misselijk van jaloezie. Zij hebben wat jij wilt en je jaloezie wordt ondraaglijk.

3. Jaloezie communiceren (50-75%)

Wat doe je met al die jaloezie die in je opborrelt? Je geest zet je aan om actie te ondernemen. Moet je dat doen?

Je komt op een punt waarop je je jaloerse gevoelens niet langer binnenin je kunt houden. Je weet dat ze je van binnenuit opvreten. Je moet die gevoelens ventileren. Je moet communiceren.

Als je partner bijvoorbeeld aan het flirten is met een derde persoon, kun je naar je beste vriend of vriendin rennen en hem of haar vertellen hoe je je voelt. Of nog beter, je kunt je partner ermee confronteren en hem of haar vertellen hoe jij je voelt.

Als je luie maar lassende collega promotie krijgt in plaats van jou, mag je thuiskomen bij je gezin en hem vervloeken zoveel je wilt.

Communiceren over jaloezie is misschien wel het gezondste wat je ermee kunt doen. Een open en eerlijk gesprek over je jaloezie kan romantische relaties verbeteren.2

4. Jaloers gedrag (75-100%)

Er komt een moment dat het te laat is om te communiceren. Je moet onmiddellijk reageren op je jaloezie, anders implodeer je. Dus je explodeert.

Op dit punt wordt het vuur van jaloezie vaak vermengd met andere brandstoffen zoals woede, ontoereikendheid, vijandigheid en wrok.

Als je niet voorzichtig bent, is de kans groot dat je je inlaat met kwetsend en beledigend gedrag. Je zou wel eens iets onethisch of illegaals kunnen doen.

Als je partner bijvoorbeeld promotie maakt terwijl jij het moeilijk hebt in je carrière, kun je tegen hem of haar schreeuwen en ruzie maken om kleinzielige redenen. In jouw gedachten hebben ze je onrecht aangedaan, ook al is dat niet zo.

Het is moeilijk voor je om toe te geven dat jaloezie de oorzaak is van je vijandige gedrag.

Als je buurman een betere auto krijgt dan jij, kun je hem kapotmaken als je niet volwassen genoeg bent.

Soms is geen actie ondernemen ook een manier om te 'handelen' naar jaloerse gevoelens.

Als een collega op wie je jaloers bent bijvoorbeeld een verkeerde beslissing neemt, doe je niets om hem tegen te houden omdat je wilt dat hij lijdt.

Kijk uit voor jaloers gedrag

Het gebeurt niet elke dag dat we mensen zien handelen vanuit een volle jaloezietank. De meeste jaloezie wordt nooit gecommuniceerd, laat staan dat er naar wordt gehandeld.

Jaloezie begint meestal als een voorbijgaande gedachte die men gemakkelijk had kunnen negeren als men de evolutionaire psychologie van de geest had begrepen. In plaats daarvan laten mensen dat initiële zaadje groeien door 'bewijzen' te verzamelen die hun jaloezie gerechtvaardigd maken.

Als je bijvoorbeeld vermoedt dat je echtgenoot je bedriegt, begon dat waarschijnlijk met een jaloerse gedachte die getriggerd werd door een enkele hint dat dit zou kunnen gebeuren. Na verloop van tijd verzamelde je steeds meer bewijzen om te 'bevestigen' dat je echtgenoot je inderdaad bedriegt.

Op een niet zo fraaie dag haal je uit naar hen en doe je hen pijn, terwijl je jaloezietank met meer dan 75% gevuld raakt.

Natuurlijk is het mogelijk dat je echtgenoot inderdaad vreemdging. Zelfs dan kan jaloers gedrag je in de problemen brengen. Je kunt bijvoorbeeld betrokken raken bij fysiek geweld.

De beste manier om met jaloezie om te gaan is om jezelf ervan te weerhouden ernaar te handelen. Houd het onder de 75% en probeer altijd te communiceren voordat het erger wordt.

Als het minder dan 50% is, hoef je er niet eens over te praten. Laat het gewoon passeren. Het is waarschijnlijk slechts een vals alarm van de geest.

Referenties

1. Buunk, B. (1984). Jaloezie in relatie tot attributies voor het gedrag van de partner. Kwartaalblad Sociale Psychologie , 107-112.
2. Bringle, R. G., Renner, P., Terry, R. L., & Davis, S. (1983). Een analyse van situatie- en persoonscomponenten van jaloezie. Tijdschrift voor Persoonlijkheidsonderzoek , 17 (3), 354-368.