Ontmenselijking betekent het ontdoen van mensen van hun menselijke kwaliteiten. Ontmenselijkte mensen worden door de ontmenselijkers gezien als minder dan menselijk en hebben niet langer dezelfde waarde en waardigheid die mensen normaal gesproken aan elkaar toekennen.

Onderzoekers hebben twee soorten ontmenselijking geïdentificeerd: dierlijke en mechanische ontmenselijking.

Bij dierlijke ontmenselijking ontken je menselijke eigenschappen in de ander en zie je hem of haar als een dier. Bij mechanistische ontmenselijking zie je de ander als een automatische machine.

Je zou bijvoorbeeld schertsend tegen je vriend kunnen zeggen: "Gedraag je niet als een aap". In dit geval heb je je vriend ontmenselijkt en hem verlaagd van een hoger niveau van mens-zijn naar een lager niveau van aap-zijn.

Aan de andere kant zou het noemen van mensen als "robots die blindelings in de valstrikken van het consumentisme trappen" een voorbeeld zijn van mechanistische ontmenselijking.

Hoewel ontmenselijking vaak schertsend wordt gebruikt, heeft het ook ernstige, ongelukkige gevolgen. Door de geschiedenis heen heeft een sociale groep die een andere sociale groep onderdrukte, uitbuitte of uitroeide vaak zijn toevlucht genomen tot ontmenselijking om de wreedheden te rechtvaardigen.

"Als de vijandelijke groep ondermenselijk is, zijn ze niet bedoeld om als mensen behandeld te worden en is het goed om ze te doden", zo luidt de redenering. Dit soort ontmenselijking gaat meestal gepaard met gevoelens van walging en minachting voor de leden van de ontmenselijkte groep.

Wat maakt mensen zo speciaal?

Ontmenselijking vereist per definitie dat mensen en mensachtige kwaliteiten op een voetstuk worden geplaatst. Alleen als je menselijkheid een hoge waarde toekent, kun je niet-menselijkheid naar een laag niveau degraderen. Maar waarom doen we dit?

We zijn tribale wezens en om in samenhangende samenlevingen te kunnen bestaan, moesten we empathie en consideratie hebben voor andere mensen, vooral de leden van onze eigen groep omdat zij waarschijnlijk eerder onze verwanten waren dan de out-groups.

Het toekennen van een hoge waarde aan menselijkheid hielp ons dus om moreel en vreedzaam binnen onze groep samen te leven. Maar als het aankwam op het plunderen en doden van andere menselijke groepen, diende het ontkennen van hun menselijkheid als een mooie zelfopofferende rechtvaardiging.2

Rol van overtuigingen en voorkeuren

Overtuigingen speelden en spelen nog steeds een cruciale rol in het samenbinden van menselijke samenlevingen. Zelfs in moderne samenlevingen zijn alle politieke conflicten, intern en extern, min of meer conflicten over overtuigingen.

De redenering die hier speelt is "Als we allemaal in X geloven zijn we allemaal waardige mensen en zouden we elkaar fatsoenlijk moeten behandelen. Maar degenen die niet in X geloven zijn lager dan wij en zouden gediskwalificeerd moeten worden als mensen en indien nodig mishandeld."

X kan elke kwalitatieve waarde aannemen in de bovenstaande redenering, variërend van een bepaalde ideologie tot een specifieke voorkeur. Zelfs een schijnbaar onschuldige voorkeur zoals 'favoriete muziekband' kan ervoor zorgen dat mensen degenen die hun voorkeur niet delen ontmenselijken en kleineren.

"Wat? Hou je niet van The Beatles? Je kunt niet menselijk zijn."

"Ik beschouw mensen die naar Big Brother kijken niet als mensen."

"Bankiers zijn gedaanteverwisselende hagedissen die de wereld willen beheersen."

Van ontmenselijking naar humanisering

Hieruit volgt dat als we menselijke conflicten als gevolg van ontmenselijking ooit willen verminderen, we het tegenovergestelde moeten doen. Simpel gezegd is vermenselijking het beschouwen van out-groups als mensen. Het is de altijd zo moeilijke taak om onszelf eraan te herinneren dat ze net als wij zijn, maar toevallig ergens anders wonen of andere overtuigingen en voorkeuren hebben dan wij.

Een manier om dit te doen is door interactie met out-groups. Onderzoek toont aan dat veelvuldig contact met out-groups een verlangen naar vermenselijking opwekt en dat vermenselijking van out-groups op zijn beurt leidt tot een verlangen naar contact met out-group leden. Het werkt dus twee kanten op.3

We kunnen voorspellen dat mensen die geloven dat mensen uniek en superieur zijn aan dieren, eerder geneigd zullen zijn om zich bezig te houden met ontmenselijking. Onderzoek bevestigt inderdaad dat mensen die geloven dat dieren en mensen relatief vergelijkbaar zijn, minder geneigd zijn om immigranten te ontmenselijken en een gunstiger houding ten opzichte van hen hebben.4

Antropomorfisme

Mensen zijn vreemd. Terwijl we er geen moeite mee hebben om, tegen al onze rationaliteit in, iemand die eruitziet, praat, loopt en ademt als een mens te ontmenselijken, schrijven we soms mensachtige eigenschappen toe aan niet-menselijke voorwerpen. Dit vreemde maar veel voorkomende fenomeen staat bekend als antropomorfisme.

Voorbeelden hiervan zijn mensen die over hun auto praten zoals over hun echtgenoot ("Ze heeft een onderhoudsbeurt nodig", zeggen ze dan), die tegen hun planten praten en die hun huisdieren aankleden. Een fervent fotograaf die ik ken, gaf ooit toe dat zijn spiegelreflexcamera zijn vriendin was en ikzelf heb deze blog ooit "mijn baby" genoemd terwijl ik opschepte over het succes ervan.

Uitzoeken welke voorwerpen mensen antropomorfiseren in hun leven kan een goede manier zijn om te begrijpen waar ze het meeste waarde aan hechten.

Referenties

1. Haslam, N. (2006). Dehumanisering: een integratief overzicht. Persoonlijkheids- en sociale psychologie , 10 (3), 252-264.
2. Bandura, A., Underwood, B., & Fromson, M. E. (1975). Ontremming van agressie door diffusie van verantwoordelijkheid en ontmenselijking van slachtoffers. Tijdschrift voor persoonlijkheidsonderzoek , 9 (4), 253-269.
3. Capozza, D., Di Bernardo, G. A., & Falvo, R. (2017). Intergroup Contact and Outgroup Humanization: Is the Causal Relationship Uni-or Bidirectional? PloS één , 12 (1), e0170554.
4. Costello, K., & Hodson, G. (2010). Exploring the roots of dehumanization: The role of animal-human similarity in promoting immigrant humanization. Groepsprocessen & Intergroepsrelaties , 13 (1), 3-22.