ڇا توهان ڪڏهن پاڻ کي پڪڙيو آهي ته ڇا توهان جن ماڻهن کي دوست سڏيندا آهيو اهي واقعي توهان جا دوست آهن؟ ڇا توهان کي خبر آهي ته توهان جا حقيقي دوست ڪير آهن؟ توهان جعلي دوستن ۽ حقيقي دوستن کي ڪيئن سڃاڻندا آهيو؟

ڇا توهان ڪڏهن شڪايت ڪئي آهي: ”هو صرف مون سان ڳالهائيندو آهي جڏهن هن کي منهنجي ضرورت هجي“ يا ”مان صرف تڏهن موجود آهيان جڏهن توهان کي ڪنهن شيءِ جي ضرورت هجي“؟

ظاهر آهي ، جعلي دوست اهي آهن جيڪي توهان سان رابطو ڪندا آهن جڏهن انهن کي ڪنهن شيءِ جي ضرورت هجي. جيڪي ماڻهو جعلي دوستن بابت شڪايت ڪن ٿا انهن جي دوستي ۾ غير مطمئن محسوس ڪن ٿا. اهي محسوس ڪن ٿا ته انهن مان فائدو ورتو پيو وڃي. اهي پنهنجن جعلي دوستن کي ختم ڪرڻ لاءِ حوصلا افزائي محسوس ڪندا آهن.

اسان دوستي ڇو ٿا رکون؟

جعلي دوستن جي رجحان کي سمجهڻ لاءِ، اسان کي پهريان اهو سمجهڻ جي ضرورت آهي ته اسان دوستي ڇو ٺاهيندا آهيون. سڀني دوستي ۽ رشتن جو بنيادي سونهري اصول باهمي فائدو آهي. مان هن نقطي تي ڪافي زور نٿو ڏئي سگهان ڇاڪاڻ ته هر شيءِ ان جي چوڌاري گهمي ٿي.

اسان دوستي ٺاهيندا آهيون ڇاڪاڻ ته اهي اسان جي ضرورتن کي پورو ڪرڻ ۾ مدد ڪن ٿيون- مادي ۽ نفسياتي. اسان جي ڄمڻ کان پوء، اسان جي خاندان جا ميمبر اسان جا پهريان دوست آهن. جڏهن اسان اسڪول ويندا آهيون ته اسان جو خاندان هر وقت اسان سان گڏ نه هوندو آهي ان ڪري اسان ٻين ضرورتن جي وچ ۾ دوستي جي ضرورت کي پورو ڪندا آهيون. اهو طئي ڪرڻ ۾ جيڪو اسان پنهنجن دوستن کي سڏيندا آهيون. اسان کي اسان جي دوستن سان سڃاڻڻ جو رجحان آهي، خاص طور تي جيڪي اسان جي ويجهو آهن.

اهو ئي سبب آهي جو ويجهو دوست آهناڪثر هڪ ٻئي جي ڪاربان ڪاپيون. انهن ۾ ڪيتريون ئي شيون مشترڪ آهن ۽ انهن جي شخصيت سان ملندو آهي. انهن وٽ اهي شيون آهن جن بابت اهي گڏجي سوچي سگهن ٿا، اهي عنوان جيڪي اهي گڏجي ڳالهائي سگهن ٿا ۽ سرگرميون جيڪي اهي گڏجي ڪري سگهن ٿيون.

اهو ان ڳالهه ۾ شامل آهي ته ڪيئن ڪنهن جي ويجھي دوست کي اڪثر ڪري سڏيو ويندو آهي هڪ ٻئي جي خودمختاري.

جعلي دوست ڪٿان اچن ٿا؟

انسان، ڪنهن سبب جي ڪري، رجحان رکن ٿا. انهن جي نفسياتي ضرورتن کي وڌيڪ اهميت ڏيڻ لاء. جيتوڻيڪ مسلو، پنهنجي ضرورتن جي درجي بندي لاءِ مشهور، نفسياتي ۽ سماجي ضرورتن کي جسماني ضرورتن جي مقابلي ۾ ’اعليٰ‘ ضرورتن جي درجي بندي ڪري ٿو. ڇاڪاڻ ته نفسياتي ضرورتن کي اهڙي بلند حيثيت حاصل آهي، ماڻهو انهن کي درجه بندي ڪن ٿا جيڪي انهن ضرورتن کي پورو ڪرڻ ۾ مدد ڪن ٿا 'حقيقي' يا 'سچو' دوست.

سوچ هن طرح وڃي ٿي: ”هو صرف مون تائين نه پهچندو آهي جڏهن هن کي مدد جي ضرورت هجي پر اسان صرف هڪ ٻئي سان گهمڻ ڦري سگهون ٿا، هڪ ٻئي کان ڪا به اميد نه رکي. ان ڪري، هو منهنجو حقيقي دوست آهي.”

هن قسم جي سوچ سان مسئلو اهو آهي ته اهو غلط آهي. جيتوڻيڪ جڏهن توهان صرف پنهنجي 'حقيقي' دوست سان گڏ گهمڻ وارا آهيو، توهان جون ضرورتون پوريون ٿي رهيون آهن- صحبت جي ضرورت، توهان جي زندگي کي حصيداري ڪرڻ، انهن شين بابت ڳالهائڻ جيڪي توهان لاء اهم آهن، وغيره.

بس ڇاڪاڻ ته اهي ضرورتون نفسياتي آهن، ۽ توهان جو دوست توهان جي مدد نه ڪري رهيو آهي ڪجهه نمايان طريقي سان، اهو نٿو ڪريدوستي ان کان مختلف هجي، جتي ڏيڻ ۽ وٺڻ وڌيڪ واضح ۽ مادي هجي.

جڏهن اسان پنهنجي نفسياتي ضرورتن کي وڌيڪ اهميت ڏيون ٿا، اسان انهن دوستن کي سڏيندا آهيون جيڪي انهن ضرورتن کي پورو ڪن ٿا. ضرورتون پوريون نه ٿي رهيون آهن، اهڙيون دوستيون جعلي دوستي جي ڪوڙي دائري ۾ اچڻ جو وڏو خطرو آهي. پر اهي دوستيون اوترو ئي صحيح آهن، جيستائين گڏيل فائدي جو اصول برقرار آهي.

جعلي دوست هجڻ جي شڪايت ڪندڙ شخص سمجهي ٿو ته گڏيل فائدي جي اصول جي ڀڃڪڙي ٿي رهي آهي. اهڙي شڪايت جا ٻه امڪان آهن:

1. نفسياتي ضرورتن کي پورو نه ڪرڻ

پهريون امڪان اهو آهي ته جعلي دوست انسان جي نفسياتي ضرورتن کي پورو نٿو ڪري. تنهن ڪري پوئين سوچ ۾ آهي ته دوستي جعلي آهي. اهو بلڪل خوفناڪ نه آهي جڏهن ماڻهو توهان سان رابطو ڪندا آهن صرف ان وقت جڏهن انهن کي ڪنهن شيءِ جي ضرورت هوندي آهي ڇاڪاڻ ته مختلف ضرورتن جي باهمي اطمينان، نه رڳو نفسياتي ضرورتون، جيڪي دوستي تي ٻڌل آهن.

چئو ته توهان کي خراب محسوس ٿئي ٿو ته ڪو دوست توهان کي صرف ان وقت سڏيندو آهي جڏهن انهن کي ڪنهن شيءِ جي ضرورت هجي. ايندڙ وقت توهان کي ڪنهن شيءِ جي ضرورت پوندي، توهان انهن کي فون ڪرڻ وارا آهيو ۽ اهي سمجهندا ته توهان انهن کي صرف تڏهن سڏيندا جڏهن توهان کي ڪنهن شيءِ جي ضرورت هوندي. ڏسو ته مان هن سان ڪيڏانهن وڃي رهيو آهيان؟

اڪثر، جيڪي ماڻهو اها شڪايت ڪن ٿا، اهي اڪثر ڪري رهيا آهن، جن کي ايترو نه ملي رهيو آهي جيترو هو ڏئي رهيا آهن. پر هي هڪ نه آهيدوستي کي جعلي سڏڻ جو عذر. اهي وساري ڇڏيندا آهن ته ڪڏهن ڪڏهن مدد گهرڻ هڪ سٺو طريقو ٿي سگهي ٿو ٻيهر گفتگو ڪرڻ لاءِ جڏهن رابطي ۾ دير ٿي وئي هجي.

2. استحصال

ٻيو امڪان اهو آهي ته جعلي دوست حقيقت ۾ استحصالي آهي. اهي واقعي صرف تڏهن سڏين ٿا جڏهن انهن کي ڪنهن شيءِ جي ضرورت هجي. جيڪڏهن توهان ڪوشش ڪريو ۽ انهن سان گڏ گفتگو کي هڙتال ڪريو "ڪيئن ٿي رهيو آهي؟" جي لائنن سان، اهي شايد انهي گفتگو جي قطار جي تعاقب ۾ دلچسپي جي گهٽتائي ڏيکاري.

هي وري ڏيکاري ٿو ته ڪيئن اسان نفسياتي ضرورتن کي وڌيڪ اهميت ڏيون ٿا. اسان چاهيون ٿا ته انهن کي ڄاڻڻ گهرجي ته اسان انهن جي باري ۾ خيال رکون ٿا ۽ صرف انهن جي مدد ڪرڻ ۾ دلچسپي نه آهي. جيڪڏهن جعلي دوست بيٺو هو ۽ چيو: ”مان چاهيان ٿو ته توهان صرف منهنجي مدد ڪريو. منهنجي نفسياتي ضرورتن کي پورو ڪرڻ جي ڪوشش نه ڪريو“، توهان ناراض ٿي ويندا ۽ شايد فوري طور تي دوست کي ڇڏي ڏيو.

جيڪڏهن توهان دوستي ۾ آهيو جتي توهان سوچيو ٿا ته توهان جو استحصال ڪيو پيو وڃي، بهترين حڪمت عملي آهي توھان جي بظاھر استحصال ڪندڙ دوست کان پڇڻ لاءِ توھان جي مدد ڪرڻ لاءِ جيترو توھان انھن جي مدد ڪري رھيا آھيو. حقيقي دوست عذر نه ڪندا ۽ توهان جي مدد ڪرڻ ۾ ڪا به پريشاني نه ٿيندي، جيتوڻيڪ توهان ان لاءِ بار بار پڇو.

جيتوڻيڪ جيڪڏهن توهان انهن کان وڌيڪ پڇو ته توهان انهن کي ڏئي رهيا آهيو، اهي توهان جي مدد ڪندا. اهو ضروري ناهي ته اهي بي غرض آهن پر ڇاڪاڻ ته اهي دوستي جي باہمي تي ڀروسو ڪن ٿا. انهن کي خبر آهي ته توهان انهن لاءِ به ائين ڪندا. (ڏسو Reciprocal Altruism)

جيڪڏهن توهان نٿا ڪريو، اهو وقت هوندودوستي کي الوداع چئو.

ڪميونيڪيشن جي اهميت

ڪميونيڪيشن سڀني رشتن جو جاندار آهي. جڏهن اسان کي ڪنهن دوست جي دوست جي مدد جي ضرورت آهي، اسان جا دوست اڪثر ڪجهه چوندا آهن: "پر مون هن سان ڪيترن ئي مهينن تائين نه ڳالهايو آهي" يا "اسان ڳالهائڻ جي شرطن تي به نه آهيون".

اها ڳالهه ظاهر ڪرڻ جي اهميت کي ظاهر ڪري ٿي. اسان کي اميد آهي ته اهي ماڻهو اسان تي احسان ڪندا جيڪي گهٽ ۾ گهٽ اسان سان ڳالهائڻ جي شرطن تي آهن.

جڏهن ڪميونيڪيشن گهڻي عرصي کان غير حاضر آهي، اسان دوستي جي باري ۾ يقين نه ٿا رکون ۽، نتيجي طور، ڇا اسان احسان حاصل ڪرڻ ۾ ڪامياب ٿي سگهون ٿا.

ڪميونيڪيشن سان مسئلو اهو آهي ته جيڪو ماڻهو ڳالهه ٻولهه ڪري ٿو اهو پهريون تاثر ڏئي ٿو ته انهن جي ضرورت آهي ۽ اهو انهن جي انا کي نقصان پهچائي سگهي ٿو. تنهن ڪري انهن جي انا انهن کي پهرين ڳالهه ٻولهه ڪرڻ کان روڪڻ جي ڪوشش ڪري ٿي جڏهن مواصلات گهڻو وقت غير حاضر آهي.

جيڪڏهن ڪو دوست پنهنجي انا کي هڪ طرف رکي ٿو ۽ توهان سان ڳالهائڻ جي ڪوشش ڪري ٿو جڏهن ڪميونيڪيشن غائب آهي، اهو هڪ سٺي نشاني آهي ته اهي توهان جي دوستي کي اهميت ڏين ٿا. يا انهن کي اوچتو ڪنهن شيءِ جي ضرورت ٿي سگهي ٿي جنهن لاءِ انهن کي پنهنجي انا کي پٺتي رکڻ ۾ ڪو اعتراض ناهي.

ٻيهر، توهان جانچ ڪري سگهو ٿا ته گفتگو کي نفسياتي ضرورتن ڏانهن هلائڻ جي ذريعي چيڪ ڪرڻ لاءِ ته ڇا اهي ان جي پيروي ڪن ٿا. انهي سان گڏ، توهان انهن کان جوابي احسان لاءِ پڇي سگهو ٿا.

جيستائين گڏيل فائدي جو معاهدو برقرار آهي، اسان جي سٺي دوستي جاري آهي. جڏهن به هڪ پارٽي سمجهي ٿي ته معاهدو ٿي رهيو آهيڀڃڪڙي، دوستي خطري ۾ آهي. جڏهن ٻنهي ڌرين کي خبر آهي ته معاهدي جي ڀڃڪڙي ڪئي وئي آهي، دوستي ختم ٿي ويندي آهي.