De meeste mensen zijn conformisten die zich conformeren aan de sociale normen van hun respectievelijke samenlevingen. De mens is tenslotte een sociaal dier, toch?

Door je aan te passen aan je sociale groep blijf je in de gunst van je groepsleden. En als je in de gunst van je groepsleden staat, zullen ze je waarschijnlijk helpen en gunsten aan je verlenen.

Conformiteit was belangrijk voor onze voorouders omdat het hen in staat stelde coalities te vormen en zich vervolgens aan het gestandaardiseerde gedrag van die coalities te houden. Conformiteit hield oude menselijke stammen aan elkaar vast, net zoals dat vandaag de dag het geval is.

Een coalitie kan veel efficiënter en effectiever dingen doen en doelen bereiken dan een enkel individu. Dit geldt voor veel, zo niet alle, menselijke doelen. Vandaar dat menselijke voorouders die de vaardigheid hadden om conformistisch te zijn, meer kans hadden om te overleven en zich voort te planten dan degenen die dat niet hadden.

Het resultaat is dat de meeste mensen vandaag de dag in elke populatie over de hele wereld waarschijnlijk conformisten zijn.

Conformiteit zit in onze genen

Het verlangen om erbij te horen is zo sterk dat wanneer mensen merken dat hun gedrag in strijd is met hun groep, hun hersenmechanismen hen motiveren om hun gedrag te veranderen.1 Dit zijn dezelfde mechanismen die het zogenaamde 'voorspellingsfout'-signaal in gang zetten.

Als er een verschil is tussen de verwachte en de verkregen resultaten, wordt er een voorspellingsfoutsignaal geactiveerd, dat aangeeft dat er een gedragsaanpassing nodig is zodat de verwachte uitkomst wordt bereikt. Dit toont aan dat erbij horen de natuurlijke verwachting van onze hersenen is.

Als conformiteit evolutionair gezien zo'n goede eigenschap is, waarom zijn er dan non-conformisten?

Waarom laten mensen soms hun natuurlijke neiging om zich te conformeren varen en worden ze non-conformisten?

Conformiteit als geëvolueerd psychologisch mechanisme

De psychologische mechanismen, waaronder de neiging tot conformisme, die jullie bezitten zijn verzameld gedurende eonen van evolutionaire tijd. De mechanismen die jullie overleving en voortplanting verzekerden hadden een voorsprong op de mechanismen die dat niet hadden en werden daarom in de loop der tijd geselecteerd.

Het is echter niet onmogelijk om je evolutionaire bedrading te trotseren. In plaats van geëvolueerde psychologische mechanismen te zien als commando's die je moet opvolgen, kun je ze ook zien als duwtjes in de rug.

Je uiteindelijke gedrag in een bepaalde situatie zal afhangen van je bewuste of onbewuste kosten-batenanalyse van de situatie.

Als je in een bepaalde situatie denkt dat non-conformiteit een gunstigere gedragsstrategie is dan conformiteit, dan gedraag je je als een non-conformist. De sleutelzin hier is "leidt je tot denken".

Menselijk gedrag heeft meer te maken met het berekenen van waargenomen kosten en baten dan met werkelijke kosten en baten. Vaker wel dan niet zijn we slecht in het berekenen van werkelijke kosten en baten van een gedragsbeslissing en een groot deel van deze berekeningen gebeurt buiten ons bewustzijn.

Als de voordelen van non-conformiteit op de een of andere manier opwegen tegen de voordelen van conformiteit, zal non-conformistisch gedrag waarschijnlijk de overhand krijgen.

Sociale normen trotseren

Je hebt misschien vaak gezien hoe politici, acteurs, atleten en andere beroemdheden soms de krantenkoppen halen door in het openbaar schandalig gedrag te vertonen dat de sociale normen tart.

Natuurlijk is ophef maken en meer bekendheid krijgen zeker een van de belangrijkste voordelen die dit soort gedrag genereert. Maar er kunnen ook andere subtiele evolutionaire voordelen aan dit gedrag verbonden zijn.

Neem het voorbeeld van een atleet die weigert het volkslied van zijn land te zingen tijdens een sportevenement uit protest tegen de wreedheden die zijn land heeft begaan tegen sommige leden van zijn eigen ras.

Dit soort gedrag is in strijd met de sociale normen en wordt niet verwacht van iemand die zijn land vertegenwoordigt op internationaal niveau. Hij zal waarschijnlijk veel kritiek krijgen van zijn landgenoten en dit gedrag kan hem duur komen te staan wat betreft zijn carrière en reputatie.

De strategie van de man lijkt evolutionair gezien nergens op te slaan, maar als je naar de andere kant van het plaatje kijkt wel.

We zijn niet alleen geprogrammeerd om ons te conformeren aan sociale normen, maar we zijn ook geprogrammeerd om gerechtigheid te zoeken. Als in een bepaalde situatie het zoeken naar gerechtigheid belangrijker (lees heilzamer) wordt dan het conformeren aan sociale normen, dan wordt het eerste verkozen boven het laatste.

Net zoals men zijn landgenoten als zijn stam kan zien, kan men ook zijn ras als zijn stam zien en daarom de voorkeur geven aan de laatste boven de eerste.

Hoe hoog de kosten van risicovol gedrag ook zijn, als de voordelen ervan opwegen tegen de kosten, dan zullen er altijd mensen zijn die ervoor gaan.

Toen onze voorouders jagers coalities vormden, beloonden en respecteerden ze de dapperste van hun jagers. Als die jagers ook gerechtigheid zochten en handhaafden, maakten ze van hen hun leiders.

Vandaag de dag zou een politicus in plaats daarvan de gevangenis in kunnen gaan of in hongerstaking kunnen gaan om de leden van zijn stam te bewijzen dat hij bereid is risico's te nemen omwille van gerechtigheid. Als gevolg daarvan zien de leden van zijn stam hem als hun leider en respecteren ze hem.

Op dezelfde manier wint een atleet die gerechtigheid zoekt voor de leden van zijn eigen ras hun respect en welwillendheid, ook al lijkt hij een belangrijke sociale norm te schenden.

Een non-conformist zijn - of niet zijn

De houding die je hebt ten opzichte van je conforme of non-conforme gedrag heeft invloed op je fysiologie. Een onderzoek toonde aan dat wanneer mensen zich willen aanpassen aan een groep die het niet met hen eens is, hun cardiovasculaire reacties lijken op die van een 'bedreigende' toestand.2

Wanneer ze er daarentegen naar streven om een individu te zijn in een groep die het niet met hen eens is, lijken hun cardiovasculaire reacties op een 'uitdagingstoestand' waarin hun lichaam wordt gestimuleerd.

Een non-conformist zijn is dus eigenlijk goed voor je als je vindt dat opkomen voor waar je in gelooft belangrijker is dan erbij willen horen.

En hoe zouden anderen reageren op jouw non-conformistische gedrag?

Een artikel gepubliceerd in de MIT Sloan Management Review stelt:

"Waarnemers kennen een verhoogde status en competentie toe aan een individu dat zich niet aan de norm houdt wanneer ze geloven dat hij of zij zich bewust is van een geaccepteerde, gevestigde norm en in staat is om zich daaraan te conformeren, maar in plaats daarvan bewust besluit om dat niet te doen.

Daarentegen, wanneer waarnemers een afwijkend gedrag als onbedoeld zien, resulteert dit niet in een verbeterde perceptie van status en competentie."

Om een voorbeeld te geven: als je besluit om een pyjama naar je werk te dragen, hangt de manier waarop anderen je zien af van de vraag of je wel of niet een intentie achter je kleding op deze manier kunt overbrengen.

Als je zegt: "Ik werd laat wakker en kon mijn broek nergens vinden", dan zal dat je status in de ogen van je collega's niet verhogen. Als je echter iets zegt als: "Ik voel me meer op mijn gemak als ik in een pyjama werk", dan zal dat je intentie uitstralen en je status in de ogen van je collega's verhogen.

Referenties

1. Klucharev, V., Hytönen, K., Rijpkema, M., Smidts, A., & Fernández, G. (2009). Versterkingsleersignaal voorspelt sociale conformiteit. Neuron , 61 (1), 140-151.
2. Seery, M. D., Gabriel, S., Lupien, S. P., & Shimizu, M. (2016). Alone against the group: A unanimously disagreeing group leads to conformity, but cardiovascular threat depends on one's goals. Psychofysiologie , 53 (8), 1263-1271.