Ik kwam voor het eerst in aanraking met de 'drie wijze apen' in een willekeurig boek dat ik las toen ik een kind was. De eerste aap bedekt zijn ogen, de tweede zijn oren en de derde zijn mond. De wijsheid die deze apen geacht worden over te brengen is dat je 'geen kwaad moet zien', 'geen kwaad moet horen' en 'geen kwaad moet spreken'.

Ik noemde de 'drie wijze apen' niet voor niets. Behalve wijsheid kunnen ze je veel leren over lichaamstaal.

Toen we kinderen waren, gedroegen we ons allemaal als de drie wijze apen. Als we iets zagen wat ons niet beviel of waar we bang voor waren, bedekten we onze ogen met een of beide handen. Als we iets hoorden wat we niet wilden horen, bedekten we onze oren en als we moesten voorkomen dat we spraken wat we niet wilden spreken, bedekten we onze mond.

Als we opgroeien en ons meer bewust worden van onszelf, lijken deze gebaren veel te voor de hand liggend. Dus passen we ze aan om ze geraffineerder en minder voor de hand liggend voor anderen te maken.

Zie geen kwaad

Als volwassenen, wanneer we ons willen 'verstoppen' voor een situatie of niet naar iets willen kijken, wrijven we in het oog of krabben we aan het gebied eromheen, meestal met één vinger.

Het kantelen of wegdraaien van het hoofd en het krabben van de wenkbrauw is de meest waargenomen vorm van dit gebaar. Het moet niet verward worden met het positieve evaluatiegebaar waarbij niet gekrabd wordt (slechts één streek over de lengte van de wenkbrauw).

Dit gebaar komt veel voor bij mannen en ze doen het als ze zich schamen, boos of zelfbewust zijn, of als ze zich willen 'verstoppen' voor een bepaalde situatie.

Als iemand liegt, kan hij onbewust proberen zich te verbergen voor de persoon tegen wie hij liegt en daarom dit gebaar maken. Je moet echter voorzichtig zijn. Het kan ook zijn dat hij gewoon nerveus is.

Als je denkt dat hij geen goede reden had om te liegen en dat hij zich nergens voor hoeft te schamen of zenuwachtig hoeft te zijn, dan moet je proberen hem meer over het onderwerp te vragen om de echte reden achter zijn 'verstoppen' te achterhalen.

Hoor geen kwaad

Stel je dit voor: je bent in een zakelijke omgeving en biedt iemand een deal aan. Als ze de deal horen, bedekken ze hun beide oren met hun handen en zeggen: "Dat is geweldig, klinkt als iets om naar uit te kijken". Ben je ervan overtuigd dat ze de deal leuk vonden? Natuurlijk niet.

Iets in dat gebaar schrikt je af. Daarom bedekken mensen hun oren op een veel subtielere manier wanneer ze niet houden van wat ze horen, zodat anderen het misschien niet opmerken. Dit gebeurt onbewust en ze kunnen zich totaal niet bewust zijn van wat ze doen.

In plaats van het oor te bedekken, blokkeren volwassenen wat ze horen door het oor aan te raken, eraan te trekken, vast te houden, erover te wrijven, eraan te krabben of het gebied eromheen - de snorharen aan de zijkant of de wang. Als ze een oorbel dragen, kunnen ze eraan prutsen of eraan trekken.

Sommige mensen gaan zo ver dat ze het hele oor naar voren buigen om het oorgat te bedekken, tot zover het doel van onopvallendheid!

Als je met iemand praat en hij maakt dit gebaar, weet dan dat iets hem afschrikt of dat het gewoon jeuk is. De context alleen al zou je een idee moeten geven of het gewoon jeuk was of niet.

Toch, om het te bevestigen, noem het onderwerp na enige tijd opnieuw en kijk of de persoon opnieuw zijn oor aanraakt of een andere 'verstoppende' lichaamstaal gebruikt. Dan weet je het zeker.

Mensen doen dit gebaar als ze het gevoel hebben dat ze genoeg gehoord hebben of het niet eens zijn met wat de spreker te zeggen heeft. Iemand die liegt kan dit gebaar ook maken omdat het hem helpt om onbewust zijn eigen woorden te blokkeren. In dit geval heeft zijn geest zoiets van: "Ik kan mezelf niet horen liegen, het is zo'n 'slecht' ding om te doen."

Kortom, als iemand iets onaangenaams hoort, zelfs als het zijn eigen woorden zijn, zal hij waarschijnlijk dit gebaar maken.

Spreek geen kwaad

Hetzelfde geldt voor de mond. In plaats van hun mond op een duidelijke manier te bedekken, raken volwassenen hun mond met hun vingers op verschillende plaatsen aan of krabben ze aan het gebied eromheen. Ze kunnen zelfs hun vinger verticaal op gesloten lippen plaatsen (zoals in "shhh...stil zijn"), waardoor ze voorkomen dat ze spreken wat ze denken dat niet uitgesproken mag worden.

Als iemand in een debat of in een vergelijkbare discussie een tijdje niet heeft gesproken en plotseling wordt gevraagd om te spreken, kan hij een beetje aarzelen. Deze aarzeling kan in zijn lichaamstaal tot uiting komen in de vorm van een licht gekrab of gewrijf op de mond.

Sommige mensen proberen het gebaar van mondbedekking te verhullen door een nephoest te geven. Als je vriend je bijvoorbeeld op een feestje of in een andere soortgelijke sociale omgeving een vies geheimpje over X moet vertellen, zal hij hoesten, zijn mond bedekken en het dan aan jou vertellen, vooral als X er ook bij is.

Als je tegen iemand praat en hij 'bedekt' op de een of andere manier zijn mond, dan houdt hij misschien een mening achter of is hij het gewoon niet eens met wat je te zeggen hebt. De toehoorders die hun mond bedekken als ze een spreker horen spreken, zijn meestal degenen die de meeste sceptische vragen stellen als de toespraak voorbij is.

Tijdens de toespraak denken ze: "Wat zegt hij nou? Ik ben het er niet mee eens. Maar ik kan hem niet onderbreken. Het is 'slecht' om iemand te onderbreken als hij spreekt. Laat hem uitpraten."

We bedekken ook onze mond als we verrast of geschokt zijn, maar de redenen in dergelijke situaties zijn anders en duidelijk. Houd er ook rekening mee dat sommige mensen hun ogen, oren of mond gewoonlijk aanraken en dat het misschien niets te maken heeft met hoe ze zich voelen. Daarom zeg ik dat context alles is.