In dit artikel onderzoeken we de psychologie van deja vu met een speciale nadruk op de redenen achter dit vreemde fenomeen.

Deja vu is een Franse uitdrukking die "al gezien" betekent. Het is een gevoel van vertrouwdheid dat je krijgt als je in een nieuwe situatie bent, ondanks dat je weet dat je de situatie voor het eerst meemaakt.

Mensen die een deja vu ervaren, zeggen meestal zoiets als:

"Hoewel dit de eerste keer is dat ik deze plek bezoek, heb ik het gevoel dat ik hier eerder ben geweest."

Nee, ze proberen niet alleen vreemd of cool te klinken. Deja vu is een vrij veel voorkomende ervaring. Volgens onderzoeken heeft ongeveer tweederde van de bevolking wel eens een deja vu gehad.

Wat veroorzaakt deja vu?

Om te begrijpen wat deja vu veroorzaakt, moeten we de psychologische toestand van deja vu wat beter bekijken.

Ten eerste, merk op dat deja vu bijna altijd wordt veroorzaakt door locaties en plaatsen in plaats van mensen of voorwerpen. Dus locaties en plaatsen spelen een belangrijke rol bij het veroorzaken van deja vu.

Ten tweede kijken we naar wat de geest probeert te doen terwijl hij zich in de staat van déjà vu bevindt.

Na het eerste gevoel van vertrouwdheid merken we dat mensen wanhopig proberen te herinneren waarom de plek er zo bekend uitziet. Ze maken een mentale scan van hun verleden in de hoop een aanwijzing te vinden, meestal tevergeefs.

Dit suggereert dat deja vu iets te maken heeft met het ophalen van herinneringen, anders zou deze cognitieve functie (het ophalen van herinneringen) niet geactiveerd worden.

Met deze twee variabelen (locatie en herinnering) in de hand, kunnen we een verklaring vinden voor wat deja vu triggert.

Er is sprake van een deja vu wanneer een nieuwe situatie onbewust de herinnering oproept aan een vergelijkbare situatie in het verleden. Alleen kunnen we ons de precieze herinnering aan die laatste situatie niet bewust herinneren.

Daarom zoekt en zoekt onze geest, op zoek naar de situatie uit het verleden die vergelijkbaar is met de nieuwe situatie die we nu meemaken.

Dus deja vu is eigenlijk een afwijking van de normale manier waarop herinneringen worden opgeroepen. Deja vu kan heel goed worden gedefinieerd als 'een onvolledige herinnering aan een herinnering'. We hebben een licht gevoel dat we weten dat we hier eerder zijn geweest, maar we kunnen ons niet precies herinneren wanneer.

Het is onduidelijk waarom sommige herinneringen onvolledig worden opgeroepen. De meest waarschijnlijke verklaring is dat zulke herinneringen in eerste instantie vaag werden geregistreerd. Het is al lang een vaststaand feit in de psychologie dat slecht gecodeerde herinneringen slecht worden opgeroepen.

Een andere verklaring is dat ze in een ver verleden zijn geregistreerd en diep begraven liggen in het onbewuste. Onze bewuste geest kan er een beetje aan trekken, maar is niet in staat om ze volledig uit het onbewuste te halen, waardoor we deja vu's ervaren.

Deja vu heeft veel weg van het 'tipje-van-de-tong' fenomeen, waarbij we in plaats van een woord een situationele herinnering niet kunnen oproepen.

Gelijkaardige opstelling van verschillende objecten

Een experiment toonde aan dat een vergelijkbare ruimtelijke rangschikking van verschillende objecten in verschillende scènes een deja vu kan uitlokken.

Deelnemers kregen eerst beelden te zien van objecten die op een bepaalde manier waren gerangschikt. Later, toen ze beelden te zien kregen van andere objecten die op dezelfde manier waren gerangschikt, meldden ze dat ze een deja vu ervoeren.

Stel dat je een picknickplaats bezoekt die een groot veld is met een enkele boerderij aan de horizon. Jaren later, terwijl je op zoek bent naar een goede plek om te kamperen, stel je voor dat je je in een groot veld bevindt met een enkele hut aan de horizon.

"Volgens mij ben ik hier eerder geweest", zeg je met een vreemde, wereldvreemde uitdrukking op je gezicht.

Het punt is dat ons geheugen voor de rangschikking van objecten niet zo goed is als dat van de objecten zelf. Als je bijvoorbeeld een nieuwe plant ziet in de tuin van je vader die hij zijn favoriet noemt, herken je die misschien meteen als je hem de volgende keer ziet.

Maar je kunt je misschien niet goed herinneren hoe je vader die plant in zijn tuin heeft neergezet. Je kunt je bijvoorbeeld waarschijnlijk niet herinneren waar hij de plant heeft gezaaid en naast welke andere planten.

Als je een vriend bezoekt die een andere plant kweekt, maar deze op dezelfde manier rangschikt als je vader zijn plant, kun je een déjà vu ervaren.

Jamais vu

Heb je ooit meegemaakt dat je naar een woord kijkt dat je al duizend keer eerder hebt bekeken, maar dat het opeens lijkt alsof je er voor het eerst naar kijkt?

Nou, dit gevoel dat iets bekends nieuw of vreemd is, heet jamais vu en het is het tegenovergestelde van deja vu. Bij jamais vu weet je dat wat je ziet vertrouwd is, maar op de een of andere manier lijkt het onbekend.

Een experimentator liet zijn deelnemers eens het woord "deur" steeds opnieuw opschrijven. Al snel rapporteerde meer dan de helft van de deelnemers dat ze Jamais vu ervoeren.

Probeer het uit. Schrijf een woord of zin steeds opnieuw zoals Jack Nicholson in De bekroning Verlies alsjeblieft niet je verstand.