Wzajemny altruizm lub wzajemność w psychologii definiuje się jako tendencję ludzi do odwzajemniania przysług. Podczas gdy wzajemny altruizm obserwuje się w relacjach krewnych, jest on powszechny w przyjaźniach. Nie będzie przesadą stwierdzenie, że przyjaźnie i inne relacje niezwiązane z krewnymi opierają się na wzajemnym altruizmie.

Rozważmy następujący scenariusz:

To były urodziny współpracowniczki Moniki. Minęły już cztery lata ich wspólnej pracy. Wcześniej po prostu witały się w swoje urodziny. Ale w tym roku współpracowniczka Moniki podarowała jej prezent na urodziny. Monika poczuła się zmuszona zrobić to samo dla niej, mimo że nigdy wcześniej tego nie robiła.

Kiedy ktoś wyświadcza nam przysługę, dlaczego czujemy potrzebę odwdzięczenia się?

Dlaczego jesteśmy skłonni pomagać tym, którzy pomogli nam wcześniej?

Dlaczego kupujemy prezenty tym, którzy robią to samo dla nas?

Wzajemny altruizm

Należy oczekiwać altruistycznych działań od najbliższej rodziny - najbliższych krewnych genetycznych. Dzieje się tak, ponieważ pomagając sobie nawzajem przetrwać i rozmnażać się, rodzina zasadniczo pomaga swoim wspólnym genom z powodzeniem przekazać je następnemu pokoleniu. Ma to sens z ewolucyjnego punktu widzenia.

Ale co wyjaśnia altruizm poza rodziną?

Dlaczego ludzie tworzą bliskie więzi z osobami, które nie są z nimi spokrewnione?

Odpowiada za to zjawisko psychologiczne zwane altruizmem odwzajemnionym. Altruizm odwzajemniony to nic innego jak wzajemna korzyść. Tworzymy więzi z ludźmi i pomagamy im, aby w zamian otrzymać pomoc. Przyjaźnie i relacje po prostu nie mogą istnieć bez perspektywy wzajemnych korzyści.

Kiedy mówię o wzajemnych korzyściach, niekoniecznie muszą to być korzyści materialne. Korzyści mogą przybierać różne kształty i formy, od materialnych po psychologiczne (takie jak towarzystwo).

Początki altruizmu odwzajemnionego

Przez większość naszej ewolucyjnej historii polowanie było ważną czynnością w zdobywaniu pożywienia. Ale sukces w polowaniu był nieprzewidywalny. W jednym tygodniu myśliwy zdobywał więcej mięsa niż potrzebował, a w innym nie zdobywał nic.

Dodajmy do tego fakt, że mięso nie może być długo przechowywane i łatwo się psuje. Dlatego nasi przodkowie myśliwi mogli przetrwać tylko wtedy, gdy w jakiś sposób zapewnili sobie ciągłe dostawy żywności.

Wytworzyło to presję selekcyjną na wzajemny altruizm, co oznaczało, że ci, którzy mieli wzajemne altruistyczne tendencje, mieli większe szanse na przetrwanie i przewagę nad tymi, którzy takich tendencji nie mieli.

Ci, którym pomagano - pomagali innym w przyszłości. Dlatego altruistyczne tendencje są powszechne wśród dzisiejszych ludzi.

Wzajemny altruizm występuje również w królestwie zwierząt. Szympansy, nasi najbliżsi kuzyni, tworzą sojusze, aby zwiększyć swoje szanse na przetrwanie i reprodukcję. Dominujący sojusz samca z samcem u szympansów prawdopodobnie przewyższy reprodukcję innych samców.

Nietoperze wampiry, które wysysają krew bydła w nocy, nie zawsze odnoszą sukces. Zaobserwowano, że nietoperze te dostarczają zwróconą krew swoim "przyjaciołom", gdy są w pilnej potrzebie. Ci "przyjaciele" to nietoperze, które w przeszłości oddały im krew. Tworzą ze sobą bliskie związki, nawet jeśli nie są ze sobą spokrewnione.

Cień przyszłości

Wzajemny altruizm jest prawdopodobny, gdy istnieje duży cień przyszłości. Jeśli druga osoba myśli, że będzie często wchodzić z tobą w interakcje w dłuższej przyszłości, to ma motywację do bycia altruistycznym wobec ciebie. Oczekują, że będziesz altruistyczny wobec nich również w przyszłości.

Jeśli druga osoba myśli, że nie będzie z tobą długo współpracować (tj. mały cień przyszłości), to wydaje się, że nie ma sensu być altruistą. Dlatego przyjaźnie są mniej prawdopodobne, gdy istnieje mały cień przyszłości.

Jest to jeden z powodów, dla których większość przyjaźni w szkołach i na uczelniach nawiązuje się na początku roku akademickiego, a nie wtedy, gdy kurs zbliża się do końca.

Na początku studenci szukają innych studentów, którzy mogliby im pomóc podczas kursu. Po prostu nie ma sensu nawiązywać przyjaźni, jeśli w przyszłości nie będzie się z nimi kontaktować.

Jeśli wygląda na to, że przyjaciel będzie wobec ciebie altruistyczny po ukończeniu studiów, prawdopodobnie nawiążesz z nim więź na całe życie. Jeśli przyjaciel bardzo ci pomógł w przeszłości i ty również, prawdopodobnie nawiążesz z nim przyjaźń na całe życie. Dzieje się tak, ponieważ oboje wykazaliście się wzajemnym altruizmem.

To samo możemy powiedzieć o związkach romantycznych, a nawet biznesowych. Zwykle potrzeba czasu, aby ustanowić ten poziom wzajemnego zaufania, zanim będzie można razem żyć lub pracować.

Kiedy nie ma przyszłości, szanse na wzajemny altruizm maleją. Wszystko kręci się wokół obopólnych korzyści.

Dlaczego związki się rozpadają

Jeśli postrzegamy wzajemny altruizm jako spoiwo łączące związki, to wynika z tego, że związki rozpadają się, gdy nie ma wzajemnego altruizmu. Może się zdarzyć, że jeden z partnerów bierze więcej niż daje lub nie daje nic. Może też być tak, że obaj partnerzy wycofali swoje korzyści.

Niezależnie od przyczyny, partner, który jako pierwszy poczuje, że nie otrzymuje co najmniej tyle, ile daje (im więcej, tym lepiej), prawdopodobnie zainicjuje zerwanie.

Mamy mechanizmy psychologiczne, które chronią nas przed rozrzutnymi inwestycjami. Nie możemy inwestować w ludzi, nie otrzymując nic w zamian. Nie jest to optymalna strategia, a nasi przodkowie, którzy mogli mieć takie tendencje, prawdopodobnie zostali wymazani z puli genowej.

Podsumowując, choć ludzie chcą w to wierzyć, nie ma czegoś takiego jak bezwarunkowa miłość czy przyjaźń. To po prostu nie ma żadnego sensu. Mit bezwarunkowej miłości jest najprawdopodobniej produktem ubocznym ludzkiej tendencji do romantyzowania miłości i stawiania jej na piedestale.

Rozmnażanie ma kluczowe znaczenie dla ewolucji, a miłość jest zwykle pierwszym krokiem, zanim dwoje ludzi będzie mogło żyć razem, rozmnażać się i wychowywać potomstwo. Wiara w bezwarunkową miłość jest strategią samooszukiwania się, której ludzie używają, aby pozostać w bezowocnych związkach. Tylko po to, aby ewolucja mogła wykonać swoją pracę, niezależnie od szczęścia i spełnienia jednostek.