Wederkerig altruïsme of wederkerigheid in de psychologie wordt gedefinieerd als de neiging van mensen om gunsten terug te geven. Hoewel wederkerig altruïsme wordt waargenomen in verwantschapsrelaties, komt het veel voor in vriendschappen. Het zal niet overdreven zijn om te zeggen dat vriendschappen en andere niet-kindrelaties gebaseerd zijn op wederkerig altruïsme.

Beschouw het volgende scenario:

Monica's collega was jarig. Ze werkten al vier jaar samen. Voorheen groetten ze elkaar gewoon op hun verjaardagen. Maar dit jaar gaf Monica's collega haar een cadeau op haar verjaardag. Monica voelde zich verplicht om hetzelfde te doen voor haar, ook al had ze dat nooit eerder gedaan.

Als iemand ons een plezier doet, waarom voelen we dan de drang om iets terug te doen?

Waarom zijn we geneigd diegenen te helpen die ons eerder hebben geholpen?

Waarom kopen we cadeaus voor mensen die hetzelfde voor ons doen?

Wederkerig altruïsme

Je zou altruïstische handelingen moeten verwachten van je naaste familie - je naaste genetische verwanten. Dit komt omdat een familie, door elkaar te helpen overleven en voortplanten, in wezen de gedeelde genen helpt om succesvol door te geven aan de volgende generatie. Dit is logisch vanuit evolutionair perspectief.

Maar wat verklaart altruïsme buiten het gezin?

Waarom vormen mensen hechte banden met mensen die geen familie van hen zijn?

Het psychologische fenomeen dat wederkerig altruïsme heet, is hiervoor verantwoordelijk. Wederkerig altruïsme is niets anders dan wederzijds voordeel. We vormen banden met mensen en helpen hen zodat we in ruil geholpen kunnen worden. Vriendschappen en relaties kunnen eenvoudigweg niet bestaan zonder het vooruitzicht van wederzijds voordeel.

Als ik zeg wederzijds voordeel, dan hoeft dit voordeel niet per se een materieel voordeel te zijn. Voordelen kunnen allerlei vormen aannemen, van materieel tot psychologisch (zoals kameraadschap).

Oorsprong van wederzijds altruïsme

Gedurende het grootste deel van onze evolutionaire geschiedenis was jagen een belangrijke activiteit om aan voedsel te komen. Maar succes bij het jagen was onvoorspelbaar. De ene week kreeg een jager meer vlees dan hij nodig had, en de andere week kreeg hij helemaal niets.

Voeg daarbij het feit dat vlees niet lang bewaard kan worden en gemakkelijk bederft. Onze jagersvoorouders konden dus alleen overleven als ze op de een of andere manier zorgden voor een voortdurende aanvoer van voedsel.

Dit genereerde selectiedruk voor wederzijds altruïsme, wat betekende dat degenen die wederzijdse altruïstische neigingen hadden meer kans hadden om te overleven en degenen die dergelijke neigingen niet hadden te overtreffen.

Zij die geholpen werden, hielpen anderen in de toekomst. Daarom zijn altruïstische neigingen wijdverspreid onder de mensen van vandaag.

Wederkerig altruïsme komt ook voor in het dierenrijk. Chimpansees, onze naaste neven, vormen allianties om hun overlevings- en voortplantingskansen te vergroten. Een dominante alliantie tussen mannetjes bij chimpansees zal waarschijnlijk andere mannetjes overtreffen.

Vampiervleermuizen die 's nachts runderbloed zuigen, slagen daar niet altijd in. Er is waargenomen dat deze vleermuizen hun 'vrienden' opnieuw uitgebraakt bloed geven als ze dat hard nodig hebben. Deze 'vrienden' zijn vleermuizen die hen in het verleden bloed hadden gegeven. Ze vormen nauwe banden met elkaar, ook al zijn ze niet verwant.

Schaduw van de toekomst

Wederkerig altruïsme zal waarschijnlijk optreden als er een grote schaduw op de toekomst is. Als de andere persoon denkt dat hij in de verre toekomst vaak met jou te maken zal hebben, dan heeft hij een stimulans om altruïstisch tegen jou te zijn. Hij verwacht dat jij in de toekomst ook altruïstisch tegen hem zult zijn.

Als de andere persoon denkt dat ze niet lang meer met je zullen omgaan (d.w.z. een kleine schaduw van de toekomst), dan lijkt het geen zin te hebben om altruïstisch te zijn. Vriendschappen zullen dus minder snel ontstaan als er een kleine schaduw van de toekomst is.

Dit is een van de redenen waarom de meeste vriendschappen op scholen en universiteiten aan het begin van het academische jaar ontstaan, en niet wanneer de cursus bijna ten einde is.

In het begin gaan studenten op zoek naar andere studenten waar ze tijdens de cursus iets aan kunnen hebben. Het heeft gewoon geen zin om vrienden te maken als je in de toekomst nauwelijks met elkaar te maken krijgt.

Als het erop lijkt dat een vriend ook na de universiteit altruïstisch naar jou toe zal zijn, dan zul je waarschijnlijk een levenslange band met die vriend hebben. Als een vriend jou in het verleden veel heeft geholpen en jij ook, dan zul je waarschijnlijk een levenslange vriendschap hebben. Dat komt omdat jullie allebei hebben laten zien dat jullie wederzijds altruïsme belangrijk vinden.

We kunnen hetzelfde zeggen van romantische of zelfs zakelijke relaties. Het kost meestal tijd om dat niveau van wederzijds vertrouwen te bereiken voordat je samen kunt leven of werken.

Als er geen toekomst is om naar uit te kijken, neemt de kans op wederzijds altruïsme af. Alles draait om wederzijds voordeel.

Waarom relaties stuklopen

Als we wederkerig altruïsme zien als de lijm die relaties samenhoudt, dan volgt hieruit dat relaties kapot gaan als er geen wederkerig altruïsme is. Het kan zijn dat de ene partner meer neemt dan hij geeft of dat hij niets geeft. Of het kan zijn dat beide partners hun respectieve voordelen hebben ingetrokken.

Wat de reden ook is, de partner die als eerste het gevoel heeft dat hij niet minstens evenveel ontvangt als geeft (hoe meer hoe beter), zal waarschijnlijk het initiatief nemen om uit elkaar te gaan.

We hebben psychologische mechanismen die ontworpen zijn om ons te beschermen tegen verkwistende investeringen. We kunnen niet blijven investeren in mensen zonder er iets voor terug te krijgen. Het is geen optimale strategie en onze voorouders die misschien zulke neigingen hadden, zijn waarschijnlijk uit de genenpoel geveegd.

Tot slot, hoe graag mensen er ook in willen geloven, er bestaat niet zoiets als onvoorwaardelijke liefde of vriendschap. Het slaat gewoon nergens op. De mythe van onvoorwaardelijke liefde is waarschijnlijk het bijproduct van deze menselijke neiging om liefde te romantiseren en op een voetstuk te plaatsen.

Voortplanting staat centraal in de evolutie en liefde is meestal de eerste stap voordat twee mensen samen kunnen leven, zich kunnen voortplanten en nakomelingen kunnen grootbrengen. Geloven in onvoorwaardelijke liefde is een strategie van zelfbedrog die mensen gebruiken om in onvruchtbare relaties te blijven. Alleen maar zodat de evolutie haar werk kan doen, ongeacht het geluk en de voldoening van individuen.