We denken graag dat we de wereld zien zoals hij is en dat onze ogen functioneren als videocamera's die alle details in ons gezichtsveld opnemen.

Niets is minder waar. De waarheid is dat we soms niet in staat zijn om objecten te zien die zich recht voor ons bevinden. Dit staat in de psychologie bekend als onoplettende blindheid.

Onoplettende blindheid is het fenomeen dat we objecten en gebeurtenissen missen, ook al bevinden ze zich in ons gezichtsveld. Dit gebeurt omdat we geen aandacht besteden aan deze objecten en gebeurtenissen.

Onze aandacht is op iets anders gericht. Het is dus aandacht die belangrijk is om dingen te zien, en er alleen maar naar kijken is geen garantie dat we ze ook echt zien.

Verschil tussen veranderingsblindheid en onoplettende blindheid

Er is een waargebeurd incident van een agent die een crimineel achtervolgde en een aanranding in de buurt niet opmerkte. De agent miste de aanranding volledig tijdens de achtervolging. Hij werd aangeklaagd voor meineed omdat hij beweerde dat hij de aanranding niet had gezien. Het gebeurde recht voor zijn neus. In de ogen van de jury loog hij.

Toen onderzoekers het incident simuleerden, ontdekten ze dat ongeveer de helft van de mensen aangaf dat ze het in scène gezette gevecht niet hadden gezien.

Een ander fenomeen dat nauw verwant is aan onoplettende blindheid is veranderingsblindheid, waarbij je veranderingen in je omgeving niet opmerkt omdat je aandacht op iets anders is gericht.

Een beroemd experiment bestond uit het tonen aan proefpersonen van opgenomen beelden van een groep spelers die basketbal onder elkaar doorgaven. De helft van de spelers droeg zwarte shirts en de andere helft witte shirts.

De deelnemers werd gevraagd om het aantal keren te tellen dat spelers met witte shirts passes gaven. Terwijl ze de passes telden, liep een persoon in een gorillapak over het podium, stopte in het midden en sloeg zelfs op zijn borst terwijl hij rechtstreeks naar de camera keek.

Bijna de helft van de deelnemers miste de gorilla volledig.2

In hetzelfde onderzoek, toen deelnemers werd gevraagd om het aantal passes te tellen van spelers die een zwart shirt droegen, waren meer deelnemers in staat om de gorilla op te merken. Omdat de kleur van het pak van de gorilla gelijk was aan de kleur van het shirt van de spelers (zwart), was het gemakkelijker om de gorilla op te merken.

Nog meer bewijs dat aandacht essentieel is voor het zien, komt van mensen die hersenletsel hebben opgelopen dat heeft geleid tot laesies in hun pariëtale cortex. Dit is het gebied van de hersenen dat geassocieerd wordt met aandacht.

Als de laesie rechts van de pariëtale cortex zit, zien ze dingen links niet en als de laesie links zit, zien ze dingen rechts niet. Als de laesie rechts zit, eten ze bijvoorbeeld geen voedsel aan de linkerkant van hun bord.

Reden voor onoplettende blindheid

Onze hersenen verbruiken al 20% van de calorieën die we consumeren en als ze alles zouden moeten verwerken wat ze in de omgeving tegenkomen, dan zouden ze nog meer energie nodig hebben.

Om efficiënt te zijn, verwerken onze hersenen beperkte informatie uit onze omgeving en het helpt ook om overbelasting van de aandacht te verminderen. Vaak richten de hersenen zich alleen op die dingen die belangrijk en relevant voor hen zijn.

Verwachting speelt ook een grote rol bij onoplettende blindheid. Je verwacht geen gorilla te zien midden in een basketbalwedstrijd en daarom is het waarschijnlijk dat je hem mist. Hoewel ons brein beperkte hoeveelheden visuele informatie uit de omgeving verwerkt, is het meestal genoeg om ons een samenhangende voorstelling van de buitenwereld te laten vormen.

Op basis van onze ervaringen uit het verleden ontwikkelen we bepaalde verwachtingen over hoe onze omgeving eruit zal zien. Deze verwachtingen zorgen er soms voor dat de geest dingen sneller kan verwerken, maar kunnen ook leiden tot verkeerde waarnemingen.

Als je wel eens proefgelezen hebt, weet je hoe makkelijk het is om typefouten over het hoofd te zien omdat je hersenen erop gebrand zijn om de zin snel af te lezen.

Wanneer de aandacht naar binnen is gericht

Onoplettende blindheid treedt niet alleen op wanneer de aandacht van het gemiste object naar iets anders in het gezichtsveld gaat, maar ook wanneer de aandacht naar subjectieve mentale toestanden gaat.

Als je bijvoorbeeld aan het rijden bent en aan het dagdromen bent over wat je gaat eten, is het waarschijnlijk dat je blind bent voor wat er zich voor je op de weg bevindt. Op dezelfde manier is het mogelijk dat als je een herinnering ophaalt, je niet in staat bent om dingen te zien die zich vlak voor je bevinden.

Apollo Robbins begint deze coole video door te laten zien hoe het herinneren van herinneringen kan leiden tot onoplettende blindheid:

Onoplettende blindheid: zegen of vloek?

Het is gemakkelijk in te zien hoe het vermogen om je te concentreren op een paar belangrijke dingen in onze omgeving onze voorouders geholpen moet hebben. Ze konden hun aandacht richten op roofdieren en prooien en kiezen voor de partners die hen interesseerden. Als ze niet in staat waren om onbelangrijke gebeurtenissen te negeren, konden ze zich niet concentreren op belangrijke gebeurtenissen.

De moderne tijd is echter anders. Als je in een gemiddelde stad woont, word je voortdurend gebombardeerd door visuele prikkels uit alle richtingen. In deze chaotische soep van prikkels misrekenen de hersenen soms wat belangrijk is en wat niet.

Ook zijn er te veel belangrijke dingen gaande in je omgeving, maar je visuele systeem is niet geëvolueerd om ze allemaal tegelijk aan te kunnen.

Zo kan sms'en tijdens het rijden belangrijk voor je zijn, maar het opmerken van de motorfiets die op je afkomt ook. Helaas kun je niet op beide letten.

Als je de grenzen van je aandacht kent, kun je geen onrealistische verwachtingen hebben van wat je denkt te kunnen zien en de nodige voorzorgsmaatregelen nemen om ongelukken door onoplettendheid te voorkomen.

Referenties

1. Chabris, C. F., Weinberger, A., Fontaine, M., & Simons, D. J. (2011). You do not talk about Fight Club if you do not notice Fight Club: Inattentional blindness for a simulated real-world assault. i-Perceptie , 2 (2), 150-153.
2. Simons, D. J., & Chabris, C. F. (1999). Gorillas in our midst: Sustained inattentional blindness for dynamic events. Perceptie , 28 (9), 1059-1074.